İtibari para nedir?

Basitçe ifade etmek gerekirse, itibari para birimi, değerini fiziksel bir ürün veya maldan ziyade, onu ihraç eden hükümetten alan yasal para birimidir. İtibari paranın değerini belirleyen hükümetin gücü, bu para biriminin temel anahtarıdır.

Pek çok ülke; ürün/hizmet satın almak, yatırım yapmak ve tasarruf sağlamak için itibari parayı kullanır. İtibari para, ulusal paranın değerini oluşturmada altın ve diğer emtia temelli sistemlerin yerine geçmiştir. 

İtibari para nasıl yükseldi?

İtibari paranın kökü yüzyıllar öncesine ve Çin’e dayanır. Siçuan bölgesi 11. yüzyılda kağıt para basmaya başlamıştı. Başlarda kağıt para; ipek, altın ve gümüşle takas edilebilirken daha sonra 13. yüzyılda Kublai Khan başa geçmiş ve itibari para sistemini kurmuştu. Tarihçiler, bu paranın Moğol İmparatorluğunun çöküşünde etkili olduğunu, aşırı harcama ve hiper enflasyonun, bu çöküşe temel oluşturduğunu savunurlar.

İtibari para 17. yüzyılda Avrupa’da İspanya, İsveç ve Hollanda tarafından kullanılmıştır. Sistem, İsveç’te başarısız olmuş ve devlet kullanımını bırakarak gümüş standarta geçmiştir. Sonraki iki yüzyılda, Kanada’daki New France, Amerikan Kolonileri ve sonra da ABD Federal Hükümeti itibari parayı denemiş ve hem başarılı hem de başarısız sonuçlar elde etmiştir.

20. yüzyılda ABD, emtia bazlı para birimini sınırlı bir şekilde kullanmaya geri döndü. 1933'te hükümet, kağıt parayı altınla takas etme uygulamasına son verdi. 1972'de, Başkan Nixon yönetiminde ABD, altın standardını tamamen terk etti ve uluslararası ölçekte itibari para sistemine geçti. Bu da dünya çapında itibari para biriminin kullanılmasına yol açtı.

İtibari para - altın karşılaştırması

Altın standart sistemi kağıt paranın altına dönüştürülmesine izin vermekteydi. Aslında, tüm kağıt paralar devlet tarafından tutulan sınırlı sayıda altınla destekleniyordu. Emtia temelli para sisteminde, devlet ve bankalar yeni parayı ekonomiye ancak altın stoklarında bunun değerine denk miktarda kaynak varsa getirebilmekteydi. Bu sistem, hükümetin para yaratma ve para biriminin değerini yalnızca ekonomik faktörlere dayalı olarak artırma kabiliyetini sınırladı.

Öte yandan, itibari para sisteminde para başka hiçbir şeye çevrilemez. İtibari para ile, otoriteler para biriminin değerini doğrudan etkileyebilir ve bunu ekonomik koşullara bağlayabilir. Devletler ve ülkelerin merkez bankaları, para sistemleri üzerinde çok daha fazla kontrole sahiptir ve çeşitli finansal olaylara ve krizlere kısmi rezerv bankacılığı oluşturma ya da nicel gevşeme başlatma gibi farklı araçların kullanımıyla tepki verebilirler.

Altın standardı savunanlar emtia temelli para sistemlerinin fiziksel ve değerli bir şey tarafından desteklendiği için daha istikrarlı olduğunu iddia ederler. İtibari para destekçileri ise altın standardın geçmişte hiç de istikrarlı olmadığını düşünür. Bu bağlamda, hem emtia temelli para sisteminin hem de itibari paranın değeri dalgalanabilir. Ancak itibari para sisteminde, bir ekonomik acil durumda devlet daha esnek şekilde hareket edebilir.

İtibari para kullanımının bazı artı ve eksi yönleri

Ekonomistler ve diğer finans uzmanları, itibari para birimini desteklerken çoğunlukla hemfikir değillerdir. Bu para sisteminin artı ve eksi yönleri, karşıtlar ve savunucular arasında hararetli tartışmalara neden olur.

Az bulunurluk: İtibari para, altın gibi fiziksel bir emtianın az olmasından etkilenmez.

Masraf: İtibari paranın üretimi emtia temelli sisteme göre daha az masraflıdır.

Tepkisellik: İtibari para, devletlere ve merkez bankalarına ekonomik krizler konusunda esneklik sağlar.

Uluslararası Ticaret: İtibari para, dünya çapında birçok ulus tarafından kullanılır ve bu da onu uluslararası ticaret için uygun bir para birimi haline getirir.

Kolaylık: İtibari para, altının aksine depolama, koruma, takip ve başka masraflı ihtiyaçları olan fiziksel kaynaklara dayanmaz.

Kendiliğinden değeri olmaması: İtibari paranın kendiliğinden bir değeri yoktur. Bu da devletlerin parayı sıfırdan yaratmasına izin vererek hiper enflasyona ve ekonomik sistemin çöküşüne sebep olabilir.

Tarihsel olarak riskli olması: Tarihsel olarak, itibari para sistemlerinin kurulması bazı finansal çöküşlere neden olmuştur, bu da kullanımının bazı riskler içerdiğini gösterir.

İtibari para ve Kripto para karşılaştırması

İtibari para ve kripto para, ikisinin de fiziksel bir emtiayla desteklenmemesi bakımından benzerlik gösterir fakat benzerlikleri bununla sınırlıdır.

İtibari para, devletler ve merkezi bankalar tarafından kontrol edilirken, kripto paralar dağıtılmış bir dijital kayıt defteri olan Blockchain’den kaynaklı olarak temelde merkeziyetsizdir.

Bu iki para sistemi arasındaki belirgin farklardan biri de paraların oluşturulma şeklidir. Çoğu kripto para gibi Bitcoin’de de kontrollü ve sınırlı bir arz vardır. Bunun aksine itibari paralarda, bankalar ülkenin ekonomik ihtiyaçlarına yönelik değerlendirmelerine dayanarak hiç yoktan para yaratabilirler.

Kripto paralar, paranın dijital bir türü olarak sınırsızdır ve hiçbir fiziksel karşılığa sahip değildir, bu da onları dünya çapında yapılan işlemler konusunda daha az sınırlayıcı hale getirir. Ayrıca yapılan işlemler geri döndürülemezdir ve kripto paraların doğası onları itibari para sistemlerine nazaran takip edilmesi daha zor hale getirir.

Şunu da belirtmek gerekir ki, kripto para piyasası çok daha küçüktür ve dolayısıyla geleneksel piyasalara göre daha değişkendir. Bu da kripto paraların dünya genelinde henüz kabul edilmemiş olmasının sebeplerinden biridir fakat kripto ekonomisi geliştikçe ve olgunlaştıkça dalgalanma büyük oranda azalacaktır.

Her iki para biriminin de gelecekteki görünümü net ve kesin değildir. Kripto paraların önünde daha uzun bir yol vardır ve bu yolda daha pek çok zorlukla karşılaşacakları kesindir. İtibari para sistemlerinin tarihi de bu tip paraların hassasiyetini gözler önüne serer. Bu da, birçok kişinin finansal işlemlerinin en azından bir kısmını kripto para sistemine geçirmek için olasılıkları değerlendiriyor olmasının önemli bir sebebidir.

Phishing (Oltalama) nedir?Dünya

Varlık dağıtımı ve çeşitlendirmesi nedir?Kripto Para