Geçmişten günümüze kalkınma planları ve DPT
Devlet Planlama Teşkilatı (DPT), Türkiye'nin ekonomik ve sosyal kalkınmasını hızlandırmak için kurulan ve 1960-2011 yılları arasında faaliyet göstermiş olan kurumdur.
Türkiye’de 1963 yılından itibaren devlet tarafından hazırlanarak ekonomi, sağlık, eğitim, ulaşım, sosyal güvenlik, adalet, vb. konularda gelişme ve kalkınmayı hedefleyen ve kamuda uygulanacak siyaseti belirleyen plandır. En son kalkınma planı 2019-2023 dönemini kapsamaktadır.
En son kalkınma planı 2019-2023 dönemini kapsamaktadır.
-Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1963-1967)
-İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1968-1972)
-Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1973-1977)
-Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı (1979-1983)
-Beşinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1985-1989)
-Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı (1990-1994)
-Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (1996-2000)
-Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı (2001-2005)
-Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013)
-Onuncu Kalkınma Planı (2014-2018)
-On Birinci Kalkınma Planı (2019-2023)
Türkiye’de kalkınma fikri:
Türkiye’de planlama fikri 1930’lu yıllarda hazırlanan sanayi planları ile başlamış, Devlet Planlama Teşkilatının kurulduğu tarihten günümüze kadar dokuz adet Beş Yıllık Kalkınma Planı Hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur. Literatürde genel kabul gören görüşe göre; planlarda birinci dönem, temel ekonomik perspektifler açısından Büyük Krizle başlayıp, İkinci Dünya Savaşının sonlarına kadar uygulanan devletçi politikalardan sonra, 1946-1958 yılları arasında özel sektöre öncelik veren 1960 öncesi dönemdir. İkinci dönem, ithal ikameci politikalarla birlikte kalkınmanın planlarla gerçekleşeceği düşünülen 1960-1980 dönemidir. Üçüncü dönem ise sanayileşme stratejisinde yapısal değişimin yaşandığı ve bu değişimin kalkınma planlarına yansıdığı 1980 sonrası dönemdir.
1962 yılından sonra uygulanan kalkınma planları kısmi içerikli değil makro içerikli planlar niteliğindedir. Kamu kesiminin iktisadi faaliyetleri doğrudan, özel kesimin iktisadi faaliyetleri ise dolaylı olarak planlanmıştır. Planlarda temel amaç belirlenen GSMH büyüme hızlarına ulaşmaktır. Ancak bazı planlarda birbirleri ile çelişen amaçlar yer almıştır. İktidar değişimleri ile planlarda öngörülen hedeflerin değişimide söz konusu olmaktadır. Planlarda hedeflenen büyüme hızlarının yakalanması sabit sermaye yatırımlarında hedeflenen artışlara bağlıdır.
Kalkınma Planlarında temel amaç milli gelirin yüksek ve istikrarlı bir hızda büyümesidir. Diğer hedef ise sanayileşmedir ve bunun için belirlenen sanayileşme modeli ithal ikameci sanayileşme modelidir. (1980 sonrası alınan istikrar kararları sonrası değişen ekonomi politikası çerçevesinde ihracat teşvikine dayalı bir sanayileşme politikası takip edilmiştir. Bu dönem küreselleşme sürecine giriş ve neoliberal politikaların uygulanmasına başlangıç olmuştur.)
Ayrıca ödemeler bilançosu sorununun sağlıklı bir yapıya kavuşturulması hedeflenmiştir. Yeni istahdam imkanlarının oluşturulması ve işsizliği azaltılması hedeflenmiş ancak bu sorunun uzun dönemde kendiliğinden çözüleceği benimsenmiştir. 1980 öncesi politikaların hepsinde sosyal adalet ve gelir dağılımı eşitsizliği sorunlarının uygulanacak sosyal ve mali politikalarla düzenleneceği hedeflenmiştir. Dolayısıyla, sosyal devlet ilkesinin gereği olan politikalara ilişkin hedefler de planlarda kendine yer bulmuştur.
Bölgesel kalkınma farklarının giderilmesi, KİT’lerin organizasyonu, ekonomide verimliliğin yükseltilmesi, kentleşmenin sağlanması vb. gibi bir çok amaç hedeflenmiştir.